Co powoduje zmiany klimatu?
Przyczyny
Klimat na Ziemi ulegał zmianom na przestrzeni wieków – stopniowo i długotrwale się ocieplał lub ochładzał.
Ponosimy odpowiedzialność
Zmiany te następowały z przyczyn naturalnych, takich jak zmiany nachylenia osi Ziemi, aktywności słońca lub prądów morskich. Jednak zmiany, które obserwujemy dzisiaj są inne – to my za nie odpowiadamy! Uwalniając więcej gazów zatrzymujących ciepło w atmosferze, powodujemy, że temperatura na Ziemi rośnie bardzo szybko.
Trochę nauki
Gdy światło słoneczne pada na powierzchnię Ziemi, część promieni jest przez nią pochłaniana, co podnosi temperaturę gleby oraz oceanów. Reszta energii słonecznej może uciec z powrotem w kosmos, ale jej część pozostaje zamknięta w atmosferze i ogrzewa naszą planetę. Nazywa się to „efektem cieplarnianym”, gdyż atmosfera zachowuje się w tym wypadku jak szkło w cieplarni – zatrzymując ciepło, które znajduje się wewnątrz.
Efekt cieplarniany ma miejsce, gdyż ziemska atmosfera zawiera gazy, takie jak para wodna, dwutlenek węgla, metan oraz podtlenek azotu (nazywa się je gazami cieplarnianymi). Efekt cieplarniany jest odpowiedzialny za to, że nasza planeta zachowuje przyjemną temperaturę.
Jednak działania ludzi zwiększają obecność gazów cieplarnianych w atmosferze, co z kolei sprawia, że efekt cieplarniany wzmacnia się, a temperatura planety rośnie.
Zmiany klimatu spowodowane są rosnącą temperaturą Ziemi (globalne ocieplenie), która wynika ze zwiększającej się (w stosunku do naturalnie występującej) ilości gazów cieplarnianych w atmosferze.
Ta zwiększona ilość gazów pochodzi głównie ze spalanych celem otrzymania energii paliw kopalnych oraz innych działań człowieka, takich jak wycinka lasów tropikalnych, hodowla bydła czy proces wytwarzania chemikaliów.
Pogoda i klimat to różne, ale powiązane ze sobą pojęcia. „Pogoda” opisuje codzienne warunki panujące w określonym miejscu (jeden dzień może być na przykład pochmurny i wilgotny, a kolejny może być słoneczny).
Określenie „klimat” oznacza średnią warunków pogodowych dla danego regionu w dłuższym okresie (np. w ciągu 30 lat). Pustynie charakteryzują się na przykład gorącym i suchym klimatem, Arktyka i Antarktyka zaś – zimnym i suchym.
Globalne ocieplenie a zmiany klimatu
Globalne ocieplenie to aktualny wzrost temperatury na Ziemi. Jest to tylko jeden z elementów zmian klimatu. Zmiany klimatu odnoszą się do wielu różnych skutków, jakie globalne ocieplenie wywiera na system klimatyczny Ziemi.
Obejmują one podnoszący się poziom mórz, topnienie lodowców, zmieniające się wzorce opadów atmosferycznych, częstsze występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych (takich jak powodzie i fale upałów), zmianę długości pór roku oraz wahania wydajności upraw.
Robi się gorąco
W 2019 r. Ziemia była cieplejsza o około 1,5°C w stosunku do końca XIX w. – a oczekuje się, że średnia temperatura globalna wzrośnie jeszcze bardziej w przeciągu następnego stulecia. 1,5°C może nie wydawać się wielką zmianą, ale pamiętajcie o tym, że:
większość z tego wzrostu miała miejsce głównie na przestrzeni kilku ostatnich dekad, co oznacza, że wzrost temperatury postępuje coraz szybciej.
Nie zapominajmy, że wzrost jest uśredniony: niektóre regiony stały się znacznie cieplejsze, inne zaś ochłodziły się. Przykładowo Arktyka w ciągu ostatnich 60 lat stała się miejscem dużo cieplejszym i latem 2040 r. jej pokrywa lodowa może w całości zniknąć. Europa ociepla się szybciej niż inne miejsca na świecie.
Zgodnie z niektórymi badaniami temperatura Ziemi podczas ostatniej epoki lodowcowej była tylko o około 4°C niższa niż pod koniec XIX w.
Zapytaj naukowca
Ślad węglowy
Ślad węglowy pokazuje, w jaki sposób oddziałujemy na planetę w kwestii ilości gazów cieplarnianych produkowanych w wyniku codziennych czynności, np. ile zużywamy paliw i energii lub jaka ich ilość jest potrzebna do wytworzenia używanych przez nas przedmiotów.
Dowiedz się, jak zmniejszyć swój ślad węglowy; przeczytaj wskazówki w części Twoja kolej.
Obieg węgla: zawsze w ruchu
Węgiel można znaleźć wszędzie i we wszystkich żyjących organizmach – również w Tobie! Nie pozostaje on jednak w jednym miejscu.
Wciąż przemieszcza się z jednej części planety do drugiej, zmieniając przy tym postać. W powietrzu węgiel unosi się głównie w formie gazu (dwutlenek węgla, nazywany także CO2), który pochłaniany jest przez rośliny, w tym drzewa i florę morską.
Na lądzie zwierzęta i ludzie wchłaniają dwutlenek węgla podczas spożywania roślin, po czym wydalają go podczas oddychania. Szczątki roślin i zwierząt ulegają procesom rozkładu, w wyniku czego powstaje dwutlenek węgla, który przenika z powrotem do ziemi.
Dzięki obiegowi dwutlenku węgla jego poziom w atmosferze pozostawał dotąd w miarę stabilny przez wiele tysięcy lat.
Niestety, ta krucha równowaga naruszana jest przez działalność człowieka polegającą na emisji do atmosfery większej ilości CO2, niż natura jest w stanie sama usunąć, oraz zmniejszaniu naturalnych rezerwuarów dwutlenku węgla, np. przez wycinkę tropikalnych lasów deszczowych czy przez wylesianie.
Takie działania zwiększają ilość CO2 w atmosferze i sprawiają, że podnosi się temperatura Ziemi, gdyż CO2 jest gazem cieplarnianym.
Czy dziura w powłoce ozonowej wpływa na zmiany klimatu?
Nie!
Ozon to bardzo pożyteczny gaz znajdujący się wysoko w ziemskiej atmosferze. Pochłania szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe emitowane przez słońce.
Kiedy naukowcy zdali sobie sprawę, że wytwarzane przez człowieka gazy wykorzystywane w lodówkach i aerozolach powodują dziurę ozonową, wspólnota międzynarodowa postanowiła stopniowo je wycofać. Wypracowano porozumienie pod nazwą „protokół montrealski”, zgodnie z którym wykorzystywanie tych niebezpiecznych substancji zwanych chlorofluorowęglowodorami (CFC) miało ulec redukcji.
Wysiłki zakończyły się sukcesem – powłoka ozonowa powinna się odbudować do połowy XXI w. UE jest liderem w dziedzinie ochrony powłoki ozonowej. Chociaż sama dziura ozonowa nie spowodowała globalnego ocieplenia, ograniczenia nałożone na substancje zubożające warstwę ozonową pomagają zapobiegać zmianie klimatu, ponieważ te substancje chemiczne są również gazami cieplarnianymi.
Niestety CFC oraz ich pochodne zostały z czasem zastąpione przez gazy fluorowane, zwane F-gazami. Co prawda nie wpływają one na powłokę ozonową, są jednak agresywnymi gazami cieplarnianymi. Kolejny raz społeczność światowa podejmuje działanie: wszystkie 198 państw podpisało protokół montrealski, w którym zobowiązały się one do ograniczenia produkcji i wykorzystywania tych szkodliwych gazów. Unia Europejska jest obecnie światowym liderem, jeśli chodzi o ograniczenie ich użycia i znajdowanie odpowiedników. Do 2030 r. emisje F-gazów w UE zostaną zmniejszone o dwie trzecie w porównaniu z poziomami zanotowanymi w 2014 r. W 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła propozycję poszerzenia zakresu ustawy o F-gazach, co pomoże Unii osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r.
Paliwa kopalne
Paliwa kopalne, takie jak węgiel, to szczątki prehistorycznych roślin i zwierząt pozostających głęboko w ziemi przez miliony lat. Z czasem przekształciły się one w substancje wykorzystywane jako paliwa.
Teraz, gdy już wiesz, co powoduje zmiany klimatu, czy potrafisz wskazać skutki?